Son yıllarda yapılan çalışmalarda, A vitamininin sperm kök hücrelerinin gelişmesinde anahtar rol oynadığı anlaşıldı. Çok sayıda deneysel araştırma yapılmış olmakla birlikte, insanda kullanımı konusu daha yeni ele alınmaya başlandı. Bunlar arasında en detaylı olanı, Shanghai Üniversitesinden geçtiğimiz sene bildirildi1. Bu araştırmada, testisleri tam olarak yerine inmediği için sperm üretimi bozulmuş erkeklerde testislerden sperm kök hücreleri alınıp, içerisinde A vitamini (retinoik asit) bulunan bir ortamda bekletilirse, bunlardan olgun sperm hücrelerinin gelişeceği ve bunların da yumurtayı dölleyip sağlıklı embriyo geliştirebileceği gösterildi.
Çocuğu olmayan erkeklerde en büyük sorun, testislerde sperm üretiminin bozulduğu azoospermi olgularıdır. Bunlarda güncel tedavi, mikroTESE yöntemi ile testislerden olgun sperm alarak, tüp bebekte kullanmak olmuştur. Ancak bunların da yarıya yakınında sperm ne yazık ki bulunamamakta.
Son yıllarda, mikroTESE ile sperm bulunamayan erkeklerde acaba ilaçla ya da laboratuvar ortamında kök hücrelerden olgun sperm yapabilir miyiz diye yoğun araştırmalar başlatıldı. İşte bugün bildirdiğimiz çalışmada da böyle bir olguda sperm kök hücreleri A vitamini (retinoik asit) ile tedavi edilerek olgun spermler üretilmiş ve hatta bunların tüp bebekle embriyo bile oluşturdukları gösterilmiştir.
A vitamini; beta karoten şeklinde besinlerle ya da ilaç halinde hazır alınıp, testis içinde aktif formu olan retinoik asite çevrilir. Retinoik asit de hem kök sperm hücresi olan spermatogoniumları hem de bunlara destek olan Sertoli hücrelerini uyarıp, olgun sperm yapımını başlatır. A vitamininin retinoik asit şeklinde vücuttaki kök hücrelerden sperm yapımında kullanılabileceği, başka çalışmalarda da ortaya konulmuştur2.
Bu şekilde üretilen olgun sperm hücreleri, kuyruk çıkarmamış spermatidlerdir. Yuvarlak spermatid dediğimiz bu hücreler tüp bebekte kullanıldığında çoğu olguda gebelik sağlanamamakta, bu nedenle de çoğu merkezlerde bu hücreler kullanılmamaktadır. Ancak bu çalışmada gösterildiği gibi, eğer bu hücreler A vitamininin aktif formu olan retinoik asit içeren ortamlarda bekletilirse, kuyruk çıkarmasalar bile gebelik sağlama potansiyeli kazanabilirler. Gerçekten de çalışmanın sonuçları, A vitamini ürünü retinoik asit ile üretilen kuyruk çıkarmamış spermatidlerin yumurta içine enjekte edilmesi ile sağlıklı embriyoların gelişebileceğini göstermiştir. Ancak etik nedenlerden dolayı çalışmada daha ileri gidilmeyerek, 8 hücreli embriyo aşamasında deney sonlandırılmıştır.
A vitamini ürünü retinoik asit kullanılarak üretilen spermatidlerin yumurtaya verilmesini takiben oluşan embriyolar.
Netice olarak; inmemiş testis gibi testislerde sperm üretiminin bozulduğu olgularda A vitamini faydalı olabilir. Şimdilik sadece laboratuvar ortamında, sperm kök hücreleri ile muamele edildiğinde bunların olgunlaşması sağlanıldı. Acaba azoospermik erkeklerde ağızdan A vitamini versek, sperm üretimine bir faydası olur mu? Bu konuda önceden beri araştırmalar yapılmakla birlikte3, yakın tarihlerde Washington Üniversitesi’nde A vitamini (retinoik asit) kullanarak sperm üretimini artırma konusunda geniş bir çalışma da başlatılmış bulunmakta4.
1. Yang S, Ping P, Ma M, Li P, Tian R, Yang H, Liu Y, Gong Y, Zhang Z, Li Z, He Z. Generation of haploid spermatids with fertilization and development capacity from human spermatogonial stem cells of cryptorchid patients. Stem Cell Reports. 2014 Oct 14;3(4):663-75.
2. Bowles J, Koopman P. Retinoic acid, meiosis and germ cell fate in mammals. Development. 2007 Oct;134(19):3401-11.
3. Vogt HJ, Ewers R. [13-cis-Retinoic acid and spermatogenesis. Spermatological and impulse cytophotometric studies]. Hautarzt. 1985 May;36(5):281-6.
4. Amory J. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/study/NCT02061384
