Çocuk sahibi olamayan çiftlerde en ciddi sorun azoospermi’dir, yani sperm tahlilinde ölü ya da canlı hiç sperm hücresi görülmemesi. Günümüzde bunun tek tedavisi, mikroTESE yöntemi ile testislerden sperm elde edilerek mümkün olmakta. Oysa olguların yaklaşık yarısında bu da bir sonuç vermemekte. İşte, bu durumda en umut verici tedavi seçeneği kök hücre ile sperm elde edilmesine kalmakta. Dünyada birçok merkez bu konu üzerinde yoğun çalışmalar yapmakta. Bu gün gelinen son nokta, insanda deriden alınan bir hücrenin laboratuvar şartlarında hazırlanmasıyla sperm benzeri bir hücreye dönüştürülmesi olmuştur.
Geçtiğimiz aylarda İspanya’da Valensiya İnfertilite Enstitüsü’nde bir grup araştırıcı, deriden aldıkları hücrelerin içerisine, sperm üretiminden sorumlu bazı genleri yerleştirdiler (1). Bunları laboratuvar ortamında yaklaşık 1 ay beslediler. Sonunda gördüler ki, bu hücreler sperm yönünde farklılaşmıştı. Sperm olduklarının en önemli göstergesi de, bu hücrelerin aynen olgun spermlerde olduğu gibi kromozom sayısını yarıya indirmeleriydi. Mayoz bölünme dediğimiz bu durum, kök hücreden sperm elde edilmesinde aşılması en zor görülen basamaktı. Oysa bu yöntemle bunun da aşılabileceği gösterilmiş oldu. Ancak araştırıcılar bu hücrelerin henüz yumurtayı dölleyecek olgunluğa erişemediklerini bildirmekteler. Burada bazı ilave işlemler de gerekmekte ancak henüz bu safhada böyle bir teknolojiye sahip değiliz.
Yine bu yıl içerisinde Çin’den bir grup araştırıcı da fareler üzerinde bir araştırma yaparak, kök hücrelerle yavru doğabileceğini gösterdiler (2). Nanjing Tıp Fakültesi’nde yapılan bu çalışmada kök hücre olarak fare embriyosu kullanıldı. Yani sperm ve yumurtanın birleşmesini takiben birkaç gün içerisinde oluşan hücre topluluğu. Burada akla şöyle bir soru gelebilir; zaten spermi olmayan bir erkekte nasıl olacak da önce sperm ile yumurta birleşerek embriyoyu oluşturacak ve biz de buradan alacağımız hücrelerle sperm yapacağız, zaten sperm olsa böyle bir işleme ne gerek var? Ancak bu çalışmanın asıl önemi de zaten burada. Embriyodan alınan hücreler, vücutta değişik organları yapabilecek kapasiteye sahip çok yönlü gelişim yapabilen kök hücreler. Bunlar erişkin erkeklerin vücudunda da bulunmakta, örneğin kemik iliğinde olduğu gibi. Eğer Çin’li bilim adamlarının gerçekleştirdiği bu
çalışmanın yöntemi, kemik iliği gibi erişkin vücutta bulunan kök hücrelere uygulanabilirse, belki onlardan da sperm elde etmek mümkün olabilir. Henüz bu yapılmadı ama mevcut gelişmelere bakılırsa yakın gelecekte başarılacakmış gibi görülüyor.
Biz asıl çalışmaya dönersek, fare embriyosundan alınan hücreler laboratuvar ortamında bir takım büyüme faktörleri ile beslenmeye bırakıldı. Bir süre sonra bu hücrelerin sperm benzeri hücreler haline geldikleri görüldü. Arkasından bunlar yumurtanın içerisine verildi, aynen bu gün tüp bebekte kullanılan mikroenjeksiyon tekniğinde olduğu gibi (ICSI). Neticede sağlıklı yavrular dünyaya geldi.
İşte yukarıda özetlediğimiz 2 çalışma, kök hücre ile çocuk yapma tedavisinde gelinen son nokta. Daha ileri bir gelişme henüz yok. Her ne kadar insanda böyle yöntemlerle bir çocuğun dünyaya gelmesi başarılamadı ama çalışmalar yoğun biçimde devam etmekte.
